Waar moet je rekening mee houden als je wilt vergroenen?

Meer groen is niet altijd beter. Er zijn verschillende dingen waar je rekening mee moet houden bij het ontwerp en de aanleg. Groen heeft bijvoorbeeld veel water nodig en kan daardoor juiste extra droogte veroorzaken, wat kan leiden tot problemen zoals paalrot, verzakking en schade. Daarom is het heel belangrijk om eerst een slim ontwerp te maken voordat je de omgeving gaat vergroenen. Deze pagina biedt verdieping voor professionals die aan de slag gaan met het vergroenen van de openbare ruimte.

Luister je graag podcasts? Luister dan eens naar de podcast ‘Effectief klimaatgroen’ van Green Cities Europe. Deze aflevering gaat over hoe bomen een positieve bijdrage kunnen leveren in de stad, en hoe je de juiste boomkeuzes maakt. Maurice Wubben praat in deze aflevering met Jelle Hiemstra (WUR) en Brenda Swinkels (Van den Berk Boomkwekerijen).

Kijk naar de locatie en de ondergrond

Het is belangrijk om onze steden in te richten met ‘effectief groen’. Dat betekent dat ontwerpers voor elke specifieke locatie de juiste keuzes moeten maken. De bodem en ondergrond zijn daarbij heel belangrijk. Dr. Wiebke Klemm heeft negen ontwerprichtlijnen voor een groene stad gemaakt die landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en andere professionals kunnen gebruiken. Ze adviseert ontwerpers om in inrichtingsplannen ook de ondergrond te tekenen met wortels, afvalcontainers, en leidingen.

Houd rekening met de toenemende droogte

De toenemende droogte maakt het nog belangrijker om goed op te letten welke soort groen je plant, hoe je de groeiplaats inricht en hoe je voldoende bodemvocht beschikbaar houdt. Meer daarover lees je in het onderzoek Droogte en stedelijk groen (pdf, 7.9 MB). Wil je weten welke maatregelen tegen droogte in een bepaalde situatie het beste werken? Dan kan de Kennisbank Groenblauw je verder helpen. Je leest hier per maatregel wat er bekend is over de effectiviteit ervan. Ook vind je er verschillende voorbeelden van uitgevoerde maatregelen in de praktijk.

Maak eerst een bomenplan

Bomen kun je niet zomaar overal planten. Elke boom heeft zijn eigen kenmerken. En per locatie kan de ondergrond en waterhuishouding verschillen. Bomen kunnen de omgeving gezonder en klimaatbestendiger maken als je ze op de juiste manier en op geschikte locaties plant. Dan zullen ze goed groeien en hebben ze minder onderhoud nodig. Maak daarom eerst een bomenstructuurplan voordat je bomen gaat planten. De Stadsgenese kan je daarbij helpen. Houd daarbij rekening met de volgende aandachtspunten:

• Elke boom heeft zijn eigen kenmerken. Voordat je een boom ergens plant, moet je eerst weten of die boom daar goed past en met welk doel je de boom plant. De bomenposter (pdf, 1.3 MB) en de bomenzoeker kunnen je daarbij op weg helpen.
• Plant niet te veel bomen die pollen in de lucht kunnen veroorzaken. Het Bomenkompas helpt gemeenten en landschapsarchitecten bij de keuze welke bomen je het beste waar plant om de leefomgeving fijner te maken voor hooikoortspatiënten.
• Plant bomen alleen aan op plekken waar genoeg water beschikbaar is.
• Plant ze niet te dicht bij kwetsbare panden.
• Kies voor klimaatbestendige soorten die langere tijd tegen droogte kunnen. Meer hierover kun je bijvoorbeeld lezen op de Vlaamse website Klimaatbomen in Limburg en in een quickscan naar de effecten van klimaatverandering op het bomenbestand in Amersfoort.
• Houd rekening met de watervraag en de beschikbaarheid van water op een locatie. Tijdens droge periodes zorgt groen voor extra verdamping. Als je ergens veel bomen en groen plant, neemt de watervraag daar in droge periodes toe. Dat hoeft geen probleem te zijn als er genoeg water in de buurt is. Maar als de watervraag groter is dan de beschikbaarheid van zoetwater, kan het tot watertekorten leiden. Zie ook het rapport Klimaat en watervraag stedelijk gebied.

Verbind groen aan andere opgaven

Probeer vergroening zoveel mogelijk te verbinden aan andere opgaven en thema’s, zoals biodiversiteit, energietransitie en cultuurhistorie. Dat noemen we ook wel meekoppelen. Op deze manier kan er samenwerking ontstaan en kunnen meerdere knelpunten tegelijk worden opgelost. Er zijn verschillende hulpmiddelen met tips en inspiratie voor meekoppelen:

• De gemeente Amsterdam heeft een integrale ontwerpmethode ontwikkeld voor de openbare ruimte. Je kunt een groenstrook bijvoorbeeld goed combineren met een wadi.
• Website Multifunctionele daken: Je kunt veel meer met een dak dan het alleen vergroenen. Je kunt een groen dak bijvoorbeeld combineren met zonnepanelen en een dakterras.
• Handreiking Slim Koppelen Klimaatadaptatie: in deze handreiking staat hoe je klimaatadaptatie kunt koppelen aan de energietransitie, de nieuwbouwopgave en de cyclus van groot onderhoud en renovatie.
• Handboek Meekoppelen: in dit handboek vind je een stappenplan en een spel dat je verder helpt om klimaatadaptatie mee te koppelen met andere opgaven.
• Een stad vergroenen is niet zo makkelijk als het misschien lijkt. Groen had tot voor kort vooral een esthetische functie, en is vaak nog een sluitpost in begrotingen van gemeenten.  Het rapport ‘Duurzaam groen moet je doen’ verkent wat er nodig is om deze denkwijze te veranderen en om vergroening te verbinden met verschillende maatschappelijke opgaven. Ook bevat het handvatten voor gemeenten om vergroening integraal aan te pakken.

Meekoppelen doe je ook al door samen te werken met collega’s van andere afdelingen. Ook zijn er samenwerkingsverbanden om verschillende opgaven in de openbare ruimte geïntegreerd aan te pakken, zoals de City Deal Openbare Ruimte. Dit is een samenwerking tussen de steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Leiden en de ministeries van Binnenlandse Zaken en van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit om samen tot integrale oplossingen te komen voor de inrichting van de openbare ruimte.

Andere tips voor ontwerpers

De Atlas Natuurlijk Kapitaal geeft ook nog de volgende tips over het ontwerp en de aanleg van groen in de stad:

• Breng de uitgangssituatie goed in kaart door te inventariseren en waarderen wat er is. Denk daarbij aan elementen zoals watergangen en oevers, oude bomen, wegbermen, de bodemgesteldheid, hoogteverschillen, waterhuishouding.
• Bij het ontwerp is het belangrijk om bestaande elementen te behouden. In een nieuwe wijk kunnen onderdelen van het oude landschap een plaats krijgen door bijvoorbeeld oude sloten te laten liggen en oude bomen te laten staan. Speciale aandacht verdienen plekken waar de oorspronkelijke bodem nog aanwezig is, zoals parken.
• Maak zoveel mogelijk gebruik van de verschillende ecosysteemdiensten die groen kan leveren, zoals recreatie, verkoeling, voedsel en bestuiving, en het reinigend vermogen van bodem, water en lucht.
• Groene plannen slagen sneller als je er burgers bij betrekt.