Laag 1: preventie

Laag 1 gaat over hoe we wateroverlast en overstromingen zoveel mogelijk voorkomen. Wateroverlast kun je bijvoorbeeld voorkomen door de bodem te gebruiken als spons. En de kans op overstromingen beperken we zoveel mogelijk met stevige waterkeringen, die de basis vormen van ons waterveiligheidssysteem. Op deze pagina lees je wat er al aan preventie van overstromingen en wateroverlast gebeurt en hoe we wateroverlast zoveel mogelijk kunnen voorkomen.

Wat gebeurt er al?

Hieronder kun je lezen wat er op landelijk, (boven)regionaal en lokaal niveau gebeurt om wateroverlast en overstromingen zoveel mogelijk te voorkomen.

Wat doet het Rijk om wateroverlast en overstromingen te voorkomen?

Het Rijk en Rijkswaterstaat beschermen ons land tegen overstromingen en extreme wateroverlast vanuit de grote wateren en rivieren. Dat doen ze door dijken, sluizen, dammen en andere waterkeringen te bouwen en te versterken. Maar bijvoorbeeld ook door rivieren meer de ruimte te geven.

Wat gebeurt er bovenregionaal?

Vanaf 2025 worden er naast de bestaande DPRA-stresstesten ook bovenregionale stresstesten uitgevoerd. Deze stresstesten maken per stroomgebied inzichtelijk waar grote ontwrichting kan ontstaan als er ergens langere tijd extreem veel neerslag valt, zoals in juli 2021 gebeurde in Limburg. Op basis daarvan kunnen partijen samen beslissen welke maatregelen waar het beste genomen kunnen worden. Zowel om wateroverlast te voorkomen als om overlast, schade en maatschappelijke ontwrichting zoveel mogelijk te beperken.

Wat doen provincies?

Vanuit de provincie gelden voor wateroverlast normen voor regionale wateren. De provincie stelt deze normen vast en de waterschappen houden zich aan deze normen bij het beheer van het watersysteem.

Wat doen gemeenten?

Gemeenten zorgen ervoor dat regenwater zoveel mogelijk lokaal wordt vastgehouden. Dat doen ze voor een groot deel door de openbare ruimte waar het kan te vergroenen. Zij zijn verantwoordelijk voor het opvangen en verwerken van regenwater dat op openbaar terrein valt. Dit noemen we de hemelwaterzorgplicht.Ook is ze verantwoordelijk voor het verzamelen en afvoeren van afvalwater, en dus voor de aanleg en het beheer van het riool. Dat noemen we de zorgplicht voor stedelijk afvalwater.

Wat doen inwoners en bedrijven?

Inwoners en bedrijven nemen steeds vaker zelf maatregelen om hun woning of bedrijfspand te beschermen tegen wateroverlast, bijvoorbeeld door hun tuin te vergroenen. Gemeenten organiseren vaak acties om inwoners tot vergroeningsmaatregelen te stimuleren. Meer informatie over hoe je dat als gemeente kunt doen, vind je in de Toolkit Basiscommunicatie wateroverlast, overstroming, hitte en droogte.

Samenwerking is belangrijk

Op al deze niveaus is het belangrijk dat verschillende overheden en partijen met elkaar samenwerken. De casus wateroverlast brengt in kaart hoe overheden de instrumenten van de Omgevingswet daarvoor kunnen inzetten.

Hoe kunnen we wateroverlast zoveel mogelijk voorkomen?

Hieronder lees je hoe we wateroverlast zoveel mogelijk kunnen voorkomen.

Risicovolle gebieden worden beter beschermd

De plekken waar de risico’s door wateroverlast het grootst zijn, krijgen ook een hoger beschermingsniveau. Hoe groot het risico is, hangt af van de locatie en het grondgebruik. Daarom zijn er normen voor waterbeheer opgesteld, die aangeven hoe groot de kans op wateroverlast in een bepaald gebied mag zijn. Als de mogelijke schade groter is, moet het beschermingsniveau ook hoger zijn. Hierdoor heeft bebouwd gebied een veel hogere norm dan bijvoorbeeld grasland. Zie hiervoor het onderzoek Pilots integrale risicoanalyse wateroverlast. Voor dit onderzoek heeft STOWA een aantal pilots uitgevoerd bij vier verschillende waterschappen, met verschillende kenmerken.

Gebruik de bodem als spons

Eén van de manieren waarop je regenwater zoveel mogelijk lokaal opvangt en verwerkt, is door de bodem te gebruiken als spons: het regenwater zakt weg in de bodem, waar het water wordt vastgehouden. Er zijn verschillende manieren waarop je de bodem als spons kunt gebruiken. Het helpt in ieder geval om de bodem minder af te dekken, bijvoorbeeld door tegels te vervangen door groen. In de KAN-brochure Infiltratie van regenwater in stedelijk gebied staan actuele inzichten over hoe je regenwater kunt opvangen en vasthouden in de grond via wadi's, raingardens en waterdoorlatende verharding. Wel kan het per locatie verschillen hoe goed de bodem als een spons werkt, bijvoorbeeld omdat sommige grondlagen minder goed water opnemen of omdat het grondwater hoog staat. Zie ook het rapport ‘Sponswerking van landschappen in Nederland’ van Deltares. Ook het kaartverhaal Stedelijke infiltratiekansen van de Klimaateffectatlas kan helpen om te bepalen hoe geschikt een gebied is om regenwater in de bodem op te vangen en vast te houden. Daarnaast biedt de ontwerptool van Groenblauwe Netwerken een inspirerend overzicht van maatregelen, inclusief een filter om lokaal geschikte maatregelen te vinden.

Hoe kun je regenwater bergen?

Als regenwater niet of niet genoeg in de bodem kan worden vastgehouden, kun je het tijdelijk bergen. Dat kan bijvoorbeeld met wadi’s of een ondergrondse waterberging. Ook kun je straten lager aanleggen dan de woningen, of stoepranden verhogen, zodat de straat het teveel aan water kan opvangen. Andere maatregelen waarmee je water kunt bergen zijn grindkoffers, groene daken en waterdaken. Al deze maatregelen bergen het water tijdelijk en zorgen ervoor dat het vertraagd wordt afgevoerd naar grond- en oppervlaktewater. In de Deltafact Ondergrondse waterberging vind je informatie over hoe je water onder de grond kunt opslaan.

Kun je niet al het regenwater bergen?

Kun je niet al het regenwater bergen? Dan kun je het overschot aan water ook direct afvoeren. Voorkom daarbij dat het riool overbelast raakt bij hevige regen en er vuil water op straat komt te staan of terechtkomt in oppervlaktewater. Koppel hiervoor regenwater af van het vuilwaterriool en leg een gescheiden rioolstelsel aan. Zo wordt het regenwater via een aparte buis afgevoerd naar oppervlaktewater. Ook zorgt deze scheiding voor een efficiëntere werking van de rioolwaterzuivering.