Gevolgen voor de gezondheid

Milde gezondheidsklachten als gevolg van extreme temperaturen of aanhoudende hitte kennen we allemaal wel: concentratieproblemen, hoofdpijn, vermoeidheid. Gezondheidsklachten door hitte noemen we ook wel hittestress. Maar de gevolgen kunnen ook ernstiger zijn, vooral voor eenzame ouderen en mensen met een geestelijke of lichamelijke beperking. Hieronder lees je hoe je hittestress herkent, wie er extra kwetsbaar voor zijn en wat er bekend is over de relatie tussen hitte en gezondheid. Op de pagina met maatregelen lees je hoe je hittestress zoveel mogelijk kunt voorkomen.

Hitte kan dodelijk zijn

Kwetsbare mensen kunnen zelfs aan hittestress overlijden. Toen het in juli 2019 voor het eerst meer dan 40 ^oC werd in Nederland, stierven in een week 400 extra mensen aan hittestress. En tijdens de hittegolf in 2020 was de sterfte 9% hoger dan gemiddeld: bijna 100 sterfgevallen meer. Deze hittegolf duurde 13 dagen en de maximumtemperatuur was 34,6 °C. Het RIVM stelt dat gemiddeld elk jaar 250 mensen extra overlijden als gevolg van de opgelopen gemiddelde temperatuur.

Hoe herken je hittestress?

Hittestress kan in milde en ernstige vorm voorkomen. Oververhitting betekent vooral dat je genoeg water moet drinken en het rustig aan moet doen. Bij hitte-uitputting moet je rust nemen, drinken en je lichaam koelen. En als iemand een hitteberoerte heeft, moet je 112 bellen. Wil je weten hoe je de verschillende symptomen van hittestress herkent en wat je precies moet doen? Bekijk dan de flyer Hitte en Gezondheid van het RIVM of kijk op de website van het Rode Kruis.

Wie zijn het meest kwetsbaar?

Het meest kwetsbaar voor hitte zijn 75-plussers en mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking. De cijfers van het CBS laten zien dat tijdens de hittegolf in 2020 vooral meer mensen overleden in verpleeg- of verzorgingshuizen en instellingen voor gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg. Maar ook jonge kinderen, buitenwerkers en sporters lopen een risico bij hitte. Ouderen hebben een lagere dorstprikkel, waardoor ze sneller uitdrogen. Als ze dan bijvoorbeeld ook nog plastabletten gebruiken, zijn ze extra kwetsbaar voor uitdroging. Verder is hitte extra belastend bij sommige aandoeningen, zoals hart-, long- en nierproblemen. Zo leidt inspanning bij mensen met longproblemen tijdens hete dagen extra snel tot benauwdheid.

Eenzaamheid vergroot kwetsbaarheid voor hitte

Veel ouderen voelen zich in de zomer eenzamer dan in andere seizoenen. Deze ‘zomereenzaamheid’ komt vooral doordat vaste zorgverleners dan vaak op vakantie zijn en er een zomerstop is van de dagbesteding. Door zomereenzaamheid zijn ouderen ook kwetsbaarder voor hitte, omdat niemand ze dan in de gaten houdt. Er zijn verschillende initiatieven tegen eenzaamheid, zie daarvoor het programma Een tegen eenzaamheid van het Ministerie van Volksgezondheid en Welzijn en Sport. En de kaart 'Sociale kwetsbaarheid hitte' in de Klimaateffectatlas laat op buurtniveau zien waar hitterisico's groter kunnen zijn doordat er veel kwetsbare mensen wonen.

Effect van hitte op luchtverontreiniging, infectieziektes en allergieën

Hogere temperaturen versterken verschillende gezondheidsrisico’s. Dit blijkt ook uit het rapport ‘Klimaatrisico’s in Nederland’ (2024) (pdf, 9.9 MB) van het Planbureau voor de Leefomgeving.

• In combinatie met droogte zorgt hitte voor meer pollen en ozon in de lucht (zomersmog). Hierdoor kunnen vooral mensen met luchtwegaandoeningen het benauwd krijgen.
• Hitte in combinatie met vernatting vergroot de kans op infectieziektes die door muggen en teken worden overgebracht. Denk aan de ziekte van Lyme. Teken zijn de laatste jaren langere tijd actief, wat waarschijnlijk komt door klimaatverandering.
• Hogere temperaturen en hogere concentraties van CO₂ in de lucht kunnen leiden tot een langer pollenseizoen en hogere pollenconcentraties in de lucht. Mensen met hooikoorts kunnen hier flink last van hebben.
• Meer warme en zomerse dagen zorgen voor meer buitenrecreatie en meer blootstelling aan uv-straling. Dit vergroot de kans op huidkanker.

Om al deze effecten beter te begrijpen, is er meer onderzoek nodig.

Gevolgen voor de mentale gezondheid

Hitte kan een negatief effect hebben op de mentale gezondheid, zo blijkt uit het rapport 'Gezondheidseffecten van klimaatverandering' (2024) (pdf, 5.7 MB) van het RIVM. Als het heet is, raken mensen sneller geïrriteerd. Als mensen daarbij dan ook alcohol drinken, kan dat leiden tot meer agressie en huiselijk geweld. Daarnaast kan hitte leiden tot meer mentale klachten en meer gevallen van zelfmoord. Verder heeft klimaatverandering invloed op ons emotionele welzijn. Volgens het CBS maakt driekwart van de volwassenen in Nederland zich zorgen om het klimaat. Zo’n 60% maakt zich hierbij specifiek zorgen om hete zomers.

Wat is er bekend over sterfte door hitte?

Hieronder vind je een aantal onderzoeken over de relatie tussen hitte en sterfte:

• Uit internationaal onderzoek dat gedaan is in 2021 blijkt dat één derde van de hittedoden in Nederland het gevolg is van klimaatverandering.
• Het adviesbureau HKV onderzocht in 2019 samen met CBS, TAUW en stichting CAS met behulp van een langjarige data-analyse de trends in sterfte door hitte. De resultaten hiervan verschenen in het rapport 'Data-analyse sterfte bij hitte'. Niet alleen de buitentemperatuur speelde een rol, maar bijvoorbeeld ook de duur van een hitteperiode.
• Uit onderzoek van onder andere de Universiteit Gent en de WUR blijkt dat droogte een hittegolf heter maakt, maar tegelijk ook minder dodelijk. Droogte verlaagt namelijk de luchtvochtigheid. Een lagere luchtvochtigheid verkleint de kans op oververhitting, omdat we dan met zweten de temperatuur van ons lichaam beter kunnen koelen.
• Uit onderzoek van de Vrije Universiteit blijkt dat er tijdens hittegolven onder 65-plussers meer vrouwen overlijden dan mannen. Mogelijke verklaringen voor deze verschillen tussen oudere vrouwen en oudere mannen zijn dat vrouwen minder snel zweten en vaak langer alleen wonen dan mannen. Volgens de onderzoekers moet dit verder onderzocht worden.