OSKA: Overleg Standaarden Klimaatadaptatie

Bij het ontwerpen, bouwen en onderhouden van gebouwen, infrastructuur en openbare ruimte spelen standaarden een belangrijke rol. Voorbeelden van standaarden zijn normen, richtlijnen, protocollen, checklists en handreikingen. In standaarden is vaak nog geen rekening gehouden met klimaatverandering, waardoor klimaatadaptatie vaak niet of niet goed wordt toegepast. Het Overleg Standaarden Klimaatadaptatie (OSKA) wil daar verandering in brengen: door met verschillende partijen in gesprek te gaan en samen te bepalen welke onderwerpen belangrijk zijn, wil ze bevorderen dat nieuwe inzichten over klimaatverandering een plek krijgen in standaarden.

Hoe kunnen standaarden helpen bij klimaatadaptatie?

Uit gesprekken met overheden en private partijen blijkt dat klimaatverandering vaak nog niet in bestaande en nieuwe standaarden is verankerd. In de praktijk zorgt dit voor onduidelijkheid en verschillen in uitvoering. Opdrachtgevers en uitvoerders van projecten willen dat er snel goed op elkaar afgestemde standaarden komen waarin de nieuwe inzichten over klimaatverandering verwerkt zijn. Zo wordt het voor iedereen makkelijker om klimaatadaptieve oplossingen en aanpassingen uit te voeren in de praktijk. En zo kunnen we Nederland beter bestand maken tegen de effecten van klimaatverandering.

Hoe werkt OSKA?

OSKA ontwikkelt standaarden niet zelf, maar zet de ontwikkeling ervan in gang. In OSKA werken overheden, bedrijfsleven, kennisinstellingen en de standaardisatie-organisaties CROW, ISSO, NEN, RIONED met elkaar samen. Zij willen bevorderen dat klimaatadaptatie in nieuwe en bestaande standaarden snel een plek krijgt en dat deze aangepaste standaarden worden opgeschaald. Ook willen ze samenwerking en begrip tussen verschillende disciplines en sectoren stimuleren.

OSKA doet onder andere het volgende:

• Het kijkt naar nieuwe projecten waarin klimaatadaptatie een rol speelt. Deze projecten kunnen een voorbeeld zijn voor nieuwe standaarden.
• Het bepaalt samen welke onderwerpen aangepakt moeten worden: Welke zijn urgent? Voor welke onderwerpen is samenwerking nodig om er standaarden voor te kunnen ontwikkelen? Welke organisaties gaan de standaarden voor de verschillende onderwerpen realiseren?

Nadat OSKA de aanpassing van bestaande en nieuwe standaarden in gang heeft gezet, gaan actieteams ermee aan de slag. Zij maken afspraken over de ontwikkeling of aanpassing van standaarden.

Wat heeft OSKA tot nu toe gedaan?

OSKA heeft al verschillende stappen gezet om klimaatadaptatie in standaarden te verwerken. Hieronder staan verschillende onderwerpen die zij verkend heeft om dat te kunnen doen.

Hitte in gebouwen

1. Verkenning koeling van gebouwen (2019): Nederland wordt warmer. Er zijn vaker hittegolven in de zomer. De behoefte neemt toe om gebouwen koel te houden. Houden de standaarden voor nieuwbouw en renovatie hier genoeg rekening mee? In deze verkenning heeft OSKA in kaart gebracht welke standaarden te maken hebben met koeling van gebouwen en in hoeverre deze standaarden al rekening houden met klimaatverandering.
2. Intentieverklaring koeling van gebouwen (2020): In vervolg op de verkenning ‘Koeling van gebouwen’ heeft OSKA een intentieverklaring opgesteld. Hierin staan afspraken om ervoor te zorgen dat standaarden voor nieuwbouw en renovatie rekening houden met klimaatverandering. Deze afspraken zijn er vooral op gericht dat gebouwen in Nederland ook in de toekomst koel kunnen blijven, zonder airco’s te gebruiken.
3. Verkenning naar de behoefte aan een meetmethode (pdf, 924 kB) (2024): het team van Klimaatverbond Nederland concludeert in deze verkenning dat er behoefte is aan een standaard meetmethode voor hitte in woningen. Het doel van deze meetmethode zou vooral moeten zijn om het wooncomfort te beoordelen. Het is namelijk niet zo makkelijk om te beoordelen of hitte in een woning het gevolg is van een gebrek aan de woning of het gevolg van gedrag. Het zou mooi zijn als de methode daar inzicht in geeft, zodat je weet hoe je hitte het beste kunt aanpakken. In de verkenning staat ook een overzicht van bestaande richtlijnen voor temperatuur en thermisch comfort in gebouwen. De auteurs noemen verschillende aandachtspunten en suggesties voor het opstellen van een meetmethode.

Hitte in de buitenruimte

1. Verkenning Hitte in de buitenruimte (pdf, 1 MB) (2022): Door klimaatverandering stijgt de temperatuur en worden de zomers warmer. Omdat we vaker te maken krijgen met warme periodes, wordt hittestress een steeds groter probleem. Vooral kwetsbare mensen kunnen zelfs aan hittestress overlijden. Om hittestress tegen te gaan helpt het om de buitenruimte hittebestendig in te richten. In deze verkenning is in kaart gebracht op welke punten gemeenten en andere partijen het nodig vinden om (nieuwe) kennis en inzichten over hitte in de buitenruimte te verankeren in standaarden.
2. OSKA Actieteam Hitte in de buitenruimte (pdf, 544 kB) (2024): dit actieteam is opgericht om aan de slag te gaan met de uitkomsten van de verkenning ‘Hitte in de buitenruimte’. Het actieteam heeft gewerkt aan een stappenplan, waarbij ze onder andere gebruik heeft gemaakt van de Landelijke Maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving en de Menukaart Hitte in de gebouwde omgeving. Maar de actiegroep kwam tot het inzicht dat voor een concreet stappenplan nog verdere standaardisatie van richtlijnen nodig is. Daarom doet het actieteam hier aanbevelingen voor vervolgstappen.

Biodiversiteit en gebouwde omgeving

1. Verkenning klimaatverandering en biodiversiteit (2021): In deze verkenning heeft OSKA in kaart gebracht welke standaarden er zijn om biodiversiteit in stedelijk gebied te kunnen meten. Ook staat er per standaard aangegeven of klimaateffecten op biodiversiteit worden meegenomen, zoals droogte.

2. Vervolgverkenning Natuurinclusief bouwen (pdf, 1.1 MB) (2022): Deze verkenning is uitgevoerd als vervolg op de verkenning klimaatverandering en biodiversiteit. Met deze vervolgverkenning brengt OSKA in kaart op welke punten gemeenten en andere betrokken partijen nieuwe kennis en inzichten over biodiversiteit en natuurinclusief bouwen willen verankeren in standaarden. Belangrijkste conclusie: er is behoefte aan een landelijk puntensysteem voor natuurinclusief bouwen.

3. OSKA Actieteam Natuurinclusief bouwen (pdf, 19 MB) (2023): Het OSKA Actieteam voor natuurinclusief bouwen is opgericht vanuit de behoefte in de vervolgverkenning om te komen tot een landelijk puntensysteem voor natuurinclusief bouwen. Het Actieteam wil met dit document handvatten bieden om tot een landelijk draagvlak te komen voor zo’n puntensysteem. Daarnaast doet het Actieteam in dit document aanbevelingen die als doel hebben om overheden, bouwers en ontwikkelaars meer kennis bij te brengen over het stimuleren van biodiversiteit in de gebouwde omgeving.

Hemelwater

1. Verkenning opvang en afvoer hemelwater (2020): Het wordt steeds meer de trend om regenwater vast te houden in plaats van het zo snel mogelijk af te voeren. Maar is dit nieuwe besef ook goed in standaarden verankerd? OSKA heeft uitgezocht in welke standaarden opvang en afvoer van regenwater een rol speelt. In deze verkenning brengt ze in kaart of en hoe elk van deze standaarden rekening houdt met de nieuwe inzichten.
2. Verkenning maatregelen infiltratie hemelwater (2020): Aan welke eisen moeten maatregelen voldoen om regenwater op te vangen in de bodem? Hoe borg je dat voorzieningen zoals wadi’s of krattensystemen ook op termijn voldoende blijven functioneren? Bedrijven en overheden geven aan dat ze behoefte hebben aan duidelijkheid hierover. Met een groot aantal bedrijven, overheden en kennisinstellingen heeft OSKA deze vraag uitgewerkt in een verkenning.

3. Actieteam infiltratie hemelwater (pdf, 327 kB) (2022): Door klimaatverandering krijgt Nederland steeds meer te maken met droogte. Om droogteproblemen te voorkomen, zullen we op een andere manier met water moeten omgaan: we moeten het veel meer opvangen en in de bodem infiltreren. Dat kan met behulp van verschillende maatregelen. Er bestaat een brede behoefte om te komen tot meer duidelijkheid over kwaliteitsaspecten van deze maatregelen. Het doel hiervan is dat deze maatregelen dan breder kunnen worden toegepast en de werking ervan verder wordt versterkt. Een OSKA-werkgroep heeft in kaart gebracht welke behoeftes er bestaan om kwaliteitsaspecten van infiltrerende maatregelen in standaarden vast te leggen en wat op dit moment al in standaarden geregeld is.

Infrastructuur

1. Verkenning klimaatbestendige infrastructuur op slappe bodem (2021): Klimaatverandering kan leiden tot droogte en dalende grondwaterstanden. Daardoor kan op veel plekken in Nederland de bodem sneller gaan dalen. Om de effecten van bodemdaling te beperken kun je gebruikmaken van lichte ophoogmaterialen. In deze verkenning laat OSKA zien welke standaarden er nodig zijn om de kwaliteit van lichte ophoogmaterialen te borgen.

2. Actieteam klimaatadaptieve realisatie infrastructuur op slappe bodem (pdf, 244 kB) (2022): Door de toenemende droogte kunnen de grondwaterstanden sneller gaan dalen. Op een slappe bodem kan dat leiden tot verzakkingen van infrastructuur. Hoe kwetsbaar infrastructuur is voor verzakking, hangt af van de manier waarop de infrastructuur is aangelegd. Daarnaast speelt ook mee of de bodem al is gedaald door gewicht en gebruik van de infrastructuur en door ingecalculeerde restzetting. Dit actieteam zet zich ervoor in dat lichtgewicht ophoogmaterialen verzakkingen van infrastructuur zoveel mogelijk tegengaan. Daarbij houdt ze er rekening mee dat verzakkingen door klimaatverandering vaker zullen voorkomen.

Stresstesten

1. Suggesties voor stroomlijnen uitvoering stresstest (2021): Met een stresstest kun je in kaart brengen hoe kwetsbaar je gebied is voor hitte, wateroverlast, droogte en overstromingen. Overheden zoals gemeenten en waterschappen zijn verplicht om zo’n stresstest uit te voeren. Ze kunnen daarbij gebruikmaken van de Bijsluiter gestandaardiseerde stresstest. Maar geeft de Bijsluiter hun genoeg sturing? Na signalen van gemeenten, waterschappen en andere partijen doet een OSKA-werkgroep een aantal voorstellen om de stresstesten meer op dezelfde manier uit te voeren. Het doel hiervan is dat je de resultaten van verschillende stresstesten beter met elkaar kunt vergelijken.

Hoe is OSKA ontstaan?

Vanuit de stuurgroep van het Deltaprogramma Ruimtelijke adaptatie (DPRA) en het directeurenoverleg van de Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS) ontstond de wens voor een samenwerking op het gebied van standaarden. Zo is OSKA in 2019 ontstaan: het Overleg Standaarden Klimaatadaptatie. OSKA heeft een onafhankelijke voorzitter: Arie Deelen, oud-directielid van DCMR Milieudienst Rijnmond. Het secretariaat wordt georganiseerd vanuit NEN.

Suggesties of vragen?

Heb je suggesties voor onderwerpen waarbij OSKA kan helpen? Of ken je een standaard waarin klimaatadaptatie een plek moet krijgen? Laat het ons weten via Jeske.Bleeker@nen.nl of karen.hollander@nen.nl.