B. Hoe bepaal je de impact van een uitgevallen vitale functie?

Het doel van de impactanalyse bepaalt voor een groot deel de methode die je gaat gebruiken. Daarbij moet je in ieder geval het volgende vaststellen:

• Wat wil je met de analyse doen?
• Voor wie voer je de analyse uit?
• Analyseer je één netwerk of meerdere?
• Wil je risico voor nu of voor toekomst bepalen?

Wat wil je met de analyse doen?

Wat wil je met de impactanalyse doen? Heb je hem snel nodig? Dan kan een kwalitatieve of semi-kwalitatieve analyse heel geschikt zijn. Of vind je het vooral belangrijk dat de analyse zo nauwkeurig mogelijk is? Dan heb je waarschijnlijk meer aan een kwantitatieve analyse. Hieronder leggen we de verschillen uit:

• Een (semi-)kwalitatieve analyse drukt de impact uit in orde van relatieve grootte of belangrijkheid. En dus niet in euro’s of aantal personen. Een voordeel van zo’n analyse is dat je hem relatief snel kunt uitvoeren, ook als je over weinig data beschikt. Een nadeel is dat deze methode minder nauwkeurig is. Bovendien kun je met een kwalitatieve analyse de kosten en baten van maatregelen niet direct doorrekenen. Een kwalitatieve analyse is bijvoorbeeld uitgevoerd voor een industriegebied in Tuzla (Istanbul) en voor de gemeente Zoetermeer.
• Een kwantitatieve analyse drukt de impact uit in schade en verliezen, bijvoorbeeld in euro’s of aantal slachtoffers. Dit is de nauwkeurigste methode. Voordeel is daarom ook dat je hem kunt gebruiken om baten door te rekenen van verschillende maatregelen. Nadeel van de methode is dat je over genoeg data moet beschikken. Een kwantitatieve analyse is bijvoorbeeld uitgevoerd voor het project Klimaatbestendige Netwerken en in Broward County.

Voor wie voer je de analyse uit?

De opdrachtgever van de impactanalyse stelt voor een deel vast wat het doel is van je analyse:

• Krijg je de opdracht van een beheerder van een enkel netwerk? Dan kan het zijn dat je alleen voor dat netwerk de impactanalyse uitvoert. Wil de beheerder ook dat je keteneffecten in kaart brengt? Dan heb je ook informatie nodig van andere beheerders. Dit is bijvoorbeeld gedaan in een onderzoek naar het functioneren van het drinkwaterleidingnet na een overstroming.
• Krijg je de opdracht van een overheid? Dan is het makkelijker om verschillende betrokkenen bij elkaar te krijgen. Als er meerdere beheerders deelnemen aan de analyse, kun je ook keteneffecten in kaart brengen. Voorwaarde is wel dat de verschillende netwerkbeheerders willen meewerken, en kennis en data willen delen. Een voorbeeld van zo’n opdracht van de overheid is de case Zoetermeer.

Analyseer je één functie of meerdere?

Het doel van een impactanalyse hangt ook af van het aantal netwerken of systemen waar je inzicht in wilt krijgen. Wil je alleen voor één netwerk bepalen wat de impact is bij uitval? Of wil je die impact bepalen voor een systeem dat uit meerdere netwerken bestaat?

• Een analyse voor één netwerk is het makkelijkst, omdat je alleen van dat ene netwerk informatie nodig hebt. Met deze analyse kun je ook keteneffecten binnen het netwerk in kaart brengen. Je kunt hiermee geen inzicht krijgen in keteneffecten buiten het netwerk. Zo’n analyse is bijvoorbeeld gebruikt in onderzoeken van KWR (2018), Klimaatbestendige Netwerken en ProRail.
• Een analyse voor een systeem dat uit meerdere netwerken bestaat, is het moeilijkst. Denk bijvoorbeeld aan een telecomsysteem, verschillende transportsystemen en hoe die systemen op elkaar reageren. Om zo’n ingewikkeld systeem te analyseren, heb je input nodig van veel betrokkenen. Dat maakt het lastig om de analyse volledig en goed uit te voeren: de kans is groot dat niet alle input volledig is of dat het detailniveau van de aangeleverde data ongelijk is. Deze analyse wordt daarom bijna niet uitgevoerd. Maar als je met zo’n analyse alle keteneffecten in kaart kunt brengen, heb je wel het meest complete beeld. Een analyse voor een ingewikkelder systeem is bijvoorbeeld uitgevoerd in Botlek en Broward.

Wil je een analyse uitvoeren voor een systeem dat uit meerdere netwerken bestaat? Dan kun je het beste beginnen met de analyse van één netwerk. Breng eerst de impact en risico’s van dat netwerk in beeld en maak pas daarna de stap naar het systeemniveau. Op die manier bereik je eerst concrete resultaten en creëer je bewustwording. Dat maakt het makkelijker om daarna de juiste input te krijgen die je van verschillende partijen nodig hebt om een complexe analyse uit te voeren.

Wil je het risico voor nu of voor de toekomst bepalen?

Tot slot hangt het doel van de impactanalyse af van de tijd waarin je inzicht wil krijgen: wil je weten wat de impact is als de vitale functie nu zou uitvallen? Of wil je dat ook weten voor toekomstige situaties, als de omstandigheden anders zijn door bijvoorbeeld klimaatverandering, socio-economische veranderingen of technologische veranderingen?

• Wil een beheerder of overheid weten wat de impact is als een vitale functie in de nabije toekomst uitvalt? Dan heb je genoeg aan een analyse zonder toekomstscenario’s.
• Wil de opdrachtgever ook weten hoelang het huidige systeem nog bestendig is? Of wil hij maatregelen nemen die ervoor zorgen dat een systeem tot een bepaald moment in de toekomst bestendig is? Dan moet je ook toekomstscenario’s in je analyse betrekken. Een analyse met toekomstscenario’s kan helpen bij investeringsplannen en maatregelen, maar bevat ook onzekerheden en aannames. Vaak kun je kiezen voor een analyse met bandbreedtes in onzekerheid. Dat is bijvoorbeeld gedaan in het project Klimaatbestendige Netwerken.

Dreigingen die op dit moment kunnen optreden kun je makkelijker analyseren en kwantificeren dan dreigingen die in de toekomst kunnen optreden of bedreigingen die bijna nooit voorkomen. Zo is het  bijvoorbeeld makkelijker om langdurige periodes van droogte of korte hevige neerslag mee te nemen in de risicoanalyse van een netwerk, omdat deze gevolgen van klimaatverandering nu ook al regelmatig voorkomen. Het is moeilijker om bijvoorbeeld het risico op hevige overstromingen mee te nemen in de risicoanalyse. Daarbij ga je namelijk uit van een toekomstige dreiging met een zeer kleine kans, van bijvoorbeeld maar één keer in de duizend jaar. Maar de assetmanagementperiode voor een netwerk is veel korter en varieert vaak tussen de 10 en 100 jaar.

Heb je het doel van de impactanalyse in kaart gebracht? Dan kun je bepalen welke partijen betrokken moeten zijn bij de analyse. Wie kunnen er allemaal input leveren over de vitale functie die je onderzoekt? Zijn dat de beheerders van de netwerken? Overheden? Organisaties die afhankelijk zijn van de functie? Crisisorganisaties? Bij een workshop over Vitaal en Kwetsbaar voor de regio Waterland waren bijvoorbeeld de volgende partijen aanwezig: het elektriciteitsnetwerk, gasnetwerk, drinkwaternetwerk, afvalwaternetwerk, spoorwegennetwerk, wegennetwerk, gemeenten, veiligheidsregio’s, gezondheidszorg, havenbedrijf, datacenter, industrie.

Heb je een lijst gemaakt met alle partijen die je bij de analyse wilt betrekken? Dan kun je hen uitnodigen voor bijeenkomsten waarin je samen met alle partijen de afhankelijkheden in kaart brengt. Ook kun je ze vragen om specifieke data voor de impactanalyse. Welke data je nodig hebt, hangt van het doel van je analyse en het afwegingskader.

Heb je naast het doel ook alle partijen in kaart gebracht die je bij de analyse wilt betrekken? Dan is het tijd om een afwegingskader vast te stellen. Dit kan de vorm van een risicomatrix hebben. Een afwegingskader laat zien wanneer voor een vitale en kwetsbare functie overlast verandert in schade: Waar ligt de grens? Wanneer zullen er maatregelen nodig zijn? De resultaten van de impactanalyse kun je hieraan toetsen, om te zien of ze voldoen aan de gewenste situatie. Het afwegingskader hangt nauw samen met het ambitieniveau dat je wilt bereiken: hoe bestendig wil je dat de vitale en kwetsbare functie is? Soms bestaat er al een afwegingskader voor de functie die je wilt analyseren, soms niet:

• Is er al een afwegingskader beschikbaar voor de betreffende of een vergelijkbare vitale en kwetsbare functie? Gebruik dan de criteria uit dat afwegingskader. Een voorbeeld hiervan is de Botlek-casestudie.
• Is er geen afwegingskader of Corporate Risk Matrix beschikbaar voor de vitale en kwetsbare functie die je gaat onderzoeken? Dan moet je het afwegingskader samen met de betrokken partijen opstellen. Zo’n afwegingskader is bijvoorbeeld gemaakt voor een business continuity plan in het industriegebied in Tuzla, in een bijeenkomst met alle betrokkenen bij elkaar. Je kunt een afwegingskader ook opstellen met behulp van vragenlijsten of interviews.
• Het kan zinvol zijn om een afwegingskader op te stellen vanuit twee perspectieven:
  • het perspectief van de beheerder van de vitale infrastructuur
  • het perspectief van de (regionale) overheid

Beide partijen kunnen zo aangeven welke gevolgen volgens hen nog acceptabel zijn. Voor de beheerder zijn waarschijnlijk de eigen bedrijfswaarden bepalend. De overheid zal waarschijnlijk vooral met een maatschappelijke bril kijken naar de risico’s. Vindt de beheerder andere risico’s acceptabel dan de overheid? Dan kunnen de partijen het afwegingskader op elkaars perspectief proberen af te stemmen. Ook wordt met een afwegingskader vanuit twee perspectieven duidelijk wie voor maatregelen zou moeten betalen. Dat is namelijk meestal de partij bij wie de risico’s onacceptabel zijn. Deze aanpak gaat altijd samen met stap E (Bepaal het ambitieniveau) en stap F (Kies maatregelen).

Heb je het afwegingskader bepaald? Dan verzamel je data die aansluiten bij de criteria uit het afwegingskader. Vaak zijn dit data over:

1. Hoelang de uitval duurt en hoe ernstig de uitval is bij de verschillende soorten bedreigingen. Zo zal de impact groter zijn als een functie langer uitvalt. Deze informatie is vaak niet openbaar beschikbaar en kun je opvragen bij beheerders. De CIrcle-tool kan een hulpmiddel zijn om die informatie bij elkaar te krijgen.
2. Het gebruik van de vitale functie. Hoe intensiever het gebruik is, hoe groter de impact als hij uitvalt. Ook deze informatie is vaak niet openbaar beschikbaar en moet je opvragen bij de beheerders van de vitale functie.
3. Vervangingskosten of reparatiekosten. De impact van een defecte vitale functie kan ook groot zijn door de hoge kosten om de functie te vervangen of repareren.

Er zijn ook veel data beschikbaar in openbare databronnen, zoals OpenStreetMap. Daarnaast kun je aanvullende data gebruiken van gemeenten, provincies en netwerkbeheerders. Zij hebben vaak informatie over: locaties van openbare gebouwen, zorginstellingen, scholen, maar bijvoorbeeld ook over locaties van transformatorstations en zendmasten of routes van het metronetwerk en wegen.

In stap 1 heb je het doel van de analyse bepaald: ga je een kwalitatieve of kwantitatieve analyse uitvoeren, op netwerkniveau of systeemniveau en alleen voor nu of ook voor de toekomst? Kies op basis van deze antwoorden en de verzamelde data uit stap 4 een geschikte methode om de impact van  netwerk te bepalen. Je kunt de resultaten op verschillende manieren en resoluties weergeven. Een veelgebruikte manier is in kaartvorm, bijvoorbeeld per object, per type object of per gebied. Maar je kunt de resultaten ook weergeven in tabellen of visualisaties met de afhankelijkheden. Dit verschilt per tool. Voorbeelden hiervan vind je in 'ervaringen met verschillende stappen'.