D. Hoe bepaal je de belangrijkste risico's?

Heb je de impact bepaald en keteneffecten in beeld gebracht? Dan ga je de risico’s in kaart brengen. Wat zijn de grootste risico’s als een bepaalde vitale functie uitvalt? Welke dreiging heeft misschien een kleine kans, maar wel een enorme impact? Om in kaart te brengen met welke risico’s je rekening moet houden, moet je eerst de ’kansen en impacts’ vaststellen. Daarna evalueer je de risico’s en tot slot bepaal je welke risico’s het belangrijkst zijn om aan te pakken.

1. Breng risico-informatie bij elkaar

Risico staat gelijk aan kans maal impact:

• De impact per gebeurtenis heb je bepaald in de stappen B en C. In een kwantitatieve analyse druk je de impact vaak uit in euro’s of aantal personen. In een kwalitatieve analyse kun je de impact uitdrukken in categorieën van bijvoorbeeld verwaarloosbaar tot catastrofaal.
• De kans op een bepaald klimaateffect kun je uitdrukken in een herhalingstijd. De herhalingstijd moet gegeven worden. Dat gebeurt bijvoorbeeld in de Klimaateffectatlas: daar wordt gesproken over een overstroming van eens in de 1000 jaar. Maar je kunt de herhalingstijd ook samen met betrokkenen in een bijeenkomst inschatten op basis van ervaringen.

Dat betekent dat een zeldzame gebeurtenis met een grote impact een lager risico kan hebben dan een gebeurtenis met een gemiddelde impact die vaker voorkomt. De risico’s kun je kwantitatief of kwalitatief bepalen:

• Bij een kwantitatieve analyse deel je de gevolgschade door de herhalingstijd van een gebeurtenis (kans van voorkomen) om te komen tot de verwachte jaarlijkse kosten aan directe schade of keteneffecten. Om de risico’s helemaal goed vast te stellen moet je voor elke herhalingstijd van een gebeurtenis de impact berekenen. Dit is bijvoorbeeld gedaan in het project Klimaatbestendige Netwerken.
• Bij een (semi-)kwalitatieve analyse kun je een risicomatrix gebruiken om de risico’s te bepalen. Zo’n risicomatrix is bijvoorbeeld succesvol toegepast in Proeftuin Enschede.

2. Evalueer de risico’s

Heb je de risico’s in kaart gebracht? Dan moet je ze evalueren. Dat kan door de risico’s te vergelijken met het afwegingskader of op basis van een risicoafweging. Hieronder volgen een aantal voorbeelden van beide categorieën.

a. Afwegingskader

Bestaat er al een afwegingskader voor de functie die je wilt analyseren? Dan kun je dat gebruiken om de risico’s te evalueren. Een bepaalde combinatie van kans en gevolg maakt dat een risico acceptabel, ongewenst of onacceptabel is. Hieronder zie je een voorbeeld van zo’n afwegingskader. In de pilot in het Botlekgebied is ook een bestaand afwegingskader gebruikt.

Afbeelding: Voorbeeld van een afwegingskader

b. Risicoafweging

Bestaat er nog geen afwegingskader voor de functie die je wilt analyseren? Dan voer je zelf een risicoafweging uit, vaak samen met de betrokken partijen. Dat kan met verschillende methodes, zoals met een waterrisicodiagram, een prioriteringsmatrix en een multicriteria-analyse. Meer over deze methodes lees je hieronder. Die methode vervangt dan het afwegingskader. In deze stap ontwikkel je dus eigenlijk zelf een afwegingskader.

Waterrisicodiagram

Met een waterrisicodiagram kun je het risico voor objecten van waterkeringen en watersystemen evalueren. Ook kun je ermee in kaart brengen welke afwegingen de beheerder of overheid hierbij kan maken. Je kunt deze methode ook gebruiken om risico’s voor de toekomst te bepalen. Een waterrisicodiagram ontwikkel je samen met de betrokken partijen in werksessies.

Prioriteringsmatrix

Heb je de directe en indirecte schades van een gebeurtenis voor een vitale en kwetsbare functie in kaart gebracht? Bijvoorbeeld in euro’s? Dan kun je deze schades tegen elkaar afwegen met een prioriteringsmatrix. In een prioriteringsmatrix staat de directe schade op de ene as, en de indirecte schade op de andere as. Op die manier kun je bepalen welke schades prioriteit hebben, en dat doe je dan niet alleen op basis van de herstelkosten. Stel bijvoorbeeld dat een druk knooppunt op de snelweg uitvalt. De directe herstelschade van dat knooppunt is misschien laag, maar de indirecte schade voor het transport en vervoer kan hoog zijn als er bijvoorbeeld weinig alternatieve routes zijn. Dan geef je het risico op uitval van dat knooppunt misschien toch een hoge prioriteit. Welke schades je prioriteit geeft, hangt af van het doel dat je met de matrix wilt bereiken. De belangen van een beheerder met een beperkt budget voor herstel moeten hierin afgewogen worden tegen het publieke nut van de vitale infrastructuur. Zie hieronder een voorbeeld van de RA2CE-module voor het project Klimaatbestendige Netwerken, waar je de locaties van de risico’s met hoge en lagere prioriteit ook op een kaart kunt zien.

Multicriteria analyse

Met een multicriteria-analyse deel je de effecten van verschillende bedreigingen in categorieën met maatschappelijke impact. Met zo’n zelfde methode kunnen ook de effecten van mogelijke maatregelen worden bepaald. Voorbeelden van zulke categorieën zijn Veiligheid & Gezondheid, Kwaliteit Leefomgeving en Kosten. Daarvoor ontwikkel je voor verschillende bedreigingen risicomatrices waarin je de ernst van de verschillende bedreigingen uitdrukt per maatschappelijke impact. Zo kun je de verschillende bedreigingen met elkaar vergelijken, ook al hebben ze verschillende impact. Daarna bepaal je de kans op de verschillende bedreigingen. Tot slot beoordeel je welke maatregelen het meest geschikt zijn. Een goed voorbeeld hiervan is de Proeftuin Enschede.