Maatregelen voor de buitenruimte

Eén van de oplossingen om hitte te beperken is de omgeving vergroenen. Groen werkt verkoelend doordat het schaduw biedt en water verdampt. Op welke manieren groen de stad kan verkoelen, lees je in het kennisdossier Groen in de stad. Hieronder vertellen we meer over dat dossier en geven we voorbeelden van groene en niet-groene maatregelen. Ook lees je hoe gemeenten en andere overheden de hitte-opgave het beste kunnen aanpakken en welke tools hen daarbij kunnen helpen.

Kennisdossier Groen in de Stad

In het kennisdossier Groen in de Stad lees je waarom groen belangrijk is voor klimaatadaptatie. Ook vind je er verschillende hulpmiddelen om de buitenruimte te vergroenen, en tools die inzicht bieden in de hoeveelheid groen in een stad. Verder lees je er over andere voordelen van groen en is er een verdiepende pagina voor professionals.

Voorbeelden van groene maatregelen

Om de stad te verkoelen, kun je bijvoorbeeld de volgende maatregelen nemen:

• Bomen planten. De schaduw en verdamping van bomen is een belangrijke groene hittemaatregel.
• Gevels vergroenen. Het groen beschermt niet alleen het gebouw zelf tegen opwarming. Het weerkaatst ook minder hitte, waardoor de buitenruimte naast de gevel koeler blijft. Een overzicht van kennis en mogelijkheden vind je ook in een reader over groene gevels die door verschillende kennisinstituten en het bedrijfsleven is samengesteld.
• Groen dak aanleggen. Een groen dak werkt licht verkoelend op de omgeving doordat het minder warmte afstraalt dan bijvoorbeeld een bitumen dak.
• Pergola’s. Op sommige locaties is er geen plek voor de diepe wortels van bomen, bijvoorbeeld omdat er in de ondergrond veel kabels en leidingen lopen. Pergola’s met klimplanten kunnen dan een verkoelend alternatief zijn.
• Groen bestraten. Groene bestrating, ook wel open of ecologische bestrating, voorkomt grote, aaneengesloten verharde oppervlakken. Groene bestrating werkt bijvoorbeeld goed bij parkeerplaatsen, bermen en opritten. Het werkt niet alleen tegen wateroverlast, maar ook tegen hitte. Het groen vermindert de opwarming van het (straat)oppervlak en daarmee ook de weerkaatsing van warmte naar de omgeving.

Let op dat meer groen niet altijd beter is. Je moet met veel verschillende factoren rekening houden. Daarom is het heel belangrijk om eerst een slim ontwerp te maken voordat je de omgeving gaat vergroenen. Meer daarover lees je op de verdiepende pagina van het kennisdossier Groen in de Stad.

Voorbeelden van niet-groene maatregelen

Naast groene maatregelen bestaan er ook niet-groene maatregelen om de omgeving hittebestendiger te maken. Een paar voorbeelden:

• Parasols, schaduwdoeken of canvasdoeken bieden schaduw. Deze doeken zie je vaak in tuinen of op evenementen. Maar je kunt ze ook gebruiken om schoolpleinen of straten van schaduw te voorzien. Dat is bijvoorbeeld handig in winkelstraten waar geen ruimte is voor bomen.
• Natuurlijk gekoelde kunstgrasvelden blijven koel bij zeer hoge temperaturen. Dat komt doordat ze regenwater opvangen, dat bij hoge temperaturen verdampt.

Hoe pak je de hitte-opgave aan?

Naast hitte worden ook de toenemende neerslag, droogte en risico’s op overstroming veroorzaakt door klimaatverandering. Het is belangrijk om, waar dat kan, die opgaven in samenhang aan te pakken. Daarnaast spelen er ook andere grote opgaven: we moeten de landbouw hervormen, veel woningen bouwen, de gezondheidsongelijkheid bestrijden en overgaan op duurzame energie. In Panorama Nederland zie je hoe Nederland er in de toekomst uit kan zien als al die opgaven in onderlinge samenhang zijn aangepakt.

Er zijn verschillende tools die overheden kunnen helpen bij het klimaatadaptief en dus ook hittebestendig inrichten van de buitenruimte:

• Vanuit het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie is de Bijsluiter stresstest ontwikkeld, die helpt om een klimaatstresstest uit te voeren. Met een stresstest breng je de klimaatrisico’s van een gebied in beeld.
• Een andere tool vanuit het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie is de Routekaart risicodialoog. Die helpt je om samen met alle betrokken partijen een dialoog te voeren over de resultaten uit de stresstest. Het doel van die dialoog is om samen een uitvoeringsprogramma op te stellen, met concrete acties.
• Het document Aantrekkelijke Koele Plekken en Routes (2023) (pdf, 9.7 MB) van Wageningen University & Research helpt om stedelijk gebied met groenblauwe oplossingen te verkoelen. Je vindt er bijvoorbeeld een stappenplan om tot een koele plek of route te komen.
• De Hogeschool van Amsterdam heeft drie richtlijnen opgesteld die gemeenten kunnen gebruiken om de openbare ruimte hittebestendig in te richten. Belangrijk zijn in ieder geval: een koele plek binnen 300 meter van elke woning, 30 tot 40% schaduw op looproutes en in buurten, en voldoende groen per wijk.
• De Handreiking Klimaatadaptief Bouwen laat zien hoe beleidsmakers volgens de huidige wetgeving klimaatadaptief inrichten kunt vastleggen in beleid en plannen. Het document geeft voorbeeldregels voor hittemaatregelen in bestemmingsplannen en omgevingsplannen.

Wat zijn de effecten en kosten van maatregelen?

De Hogeschool van Amsterdam doet samen met verschillende Europese partners in het project Cool Towns onderzoek naar de effectiviteit van hittemaatregelen. Een belangrijk onderdeel van het project zijn zeven pilots in verschillende gemeenten en provincies. Het doel van deze pilots is om hittestress beter te begrijpen en uiteenlopende maatregelen te testen. Het project loopt tot 2022. De eerste bevindingen zijn in het voorjaar van 2020 gepubliceerd. De onderzoekers hebben al een meetprotocol ontwikkeld dat gemeenten kan helpen om een kostenbaten-analyse te maken van maatregelen voor een hittebestendige inrichting van de stad.

Naast het meetprotocol kunnen ook de volgende tools je helpen om inzicht te krijgen in de kosten en/of effecten van hittemaatregelen:

• De Klimaatschadeschatter geeft op gemeentelijk niveau een indicatie van de schadekosten die worden veroorzaakt door bepaalde klimaatrisico’s, waaronder hitte.
• Voor een inschatting van de kosten en effecten van hittemaatregelen kun je de Toolbox Klimaatbestendige Stad.
• De EfFact Checker van de Hogeschool van Amsterdam geeft informatie over het effect van stedelijk oppervlaktewater, groene gevels, groene daken en bomen.
• De website Groenblauwe Netwerken geeft je meer informatie over de effectiviteit van verschillende maatregelen. Deze informatie is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en op ervaringen uit de praktijk.
• De infographic Maatregelen klimaatadaptatie en natuurinclusiviteit in de gebouwde omgeving geeft een overzicht van maatregelen die veel worden toegepast om klimaatadaptief en natuurinclusief te bouwen. In het overzicht zie je ook een indicatie van de investeringskosten en de beheerkosten per maatregel. Daarnaast toont de infographic verschillende bronnen met onderzoek naar de kostenefficiëntie van maatregelen.